Kalprotektyna przy stanach zapalnych jelit, alergii i nietolerancji pokarmowej.

Alergicy borykają się z różnymi problemami, nie tylko katar, kaszel czy zmiany skórne, ale często też problemy jelitowe - szczególnie przy alergii pokarmowej. Czasem te objawy mogą oznaczać też poważniejsze choroby niż alergia - dlatego przy dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego warto upewnić się, czy bóle brzucha czy biegunki na pewno nie wynikają z poważniejszej choroby niż alergia pokarmowa.

Obecnie coraz więcej laboratoriów oferuje specjalistyczne testy ELISA, które określają stężenie kalprotektyny w kale. Pomagają one w bezinwazyjny sposób potwierdzić lub wykluczyć stan zapalny jelit. 

Co to jest kalprotektyna?

Jest to marker, którego stężenie wzrasta m.in. w zmianach zapalnych ale też nowotworowych. Należy ona do białek S100, składających się z dwóch podjednostek, które tworzą kompleks heterodimerów. Występuje ona przede wszystkim w neutrofilach. Podczas procesów zapalnych, pobudzone neutrofile wydzielają kalprotektynę, która jest czynnikiem antyproliferacyjnym oraz przeciwbakteryjnym.

Kalprotektyna hamuje metaloproteinazy bakteryjne, ogranicza także przyleganie pategennych bakaterii do śluzówki jelita, stąd jej stężenie wzrasta także przy infekcjach jelitowych. Co istotne powoduje ona także migrację neutrofili do miejsca w którym toczy się stan zapalny. Kalprotektyna zwiększa ponadto zdolność neutrofili do fagocytowania, czyli "zjadania" chorobotwórczych bakterii.

Badanie stężenia kalprotektyny w kale umożliwia odróżnienie poważniejszych schorzeń jelit od zespołu jelita drażliwego (IBS) i innych mniej poważnych schorzeń jak np. alergia pokarmowa, które jednak także powodują przykre dolegliwości jak biegunki czy bóle brzucha. Takie badanie może w pewnych sytuacjach ograniczyć konieczność wykonywania kolonoskopii, która nie jest zbyt przyjemnym badaniem ;-)

Co daje badanie kalprotektyny w kale?

W dużym skrócie - dzięki badaniu poziomu kalprotektyny można odróżnić IBS (czyli zespół jelita drażliwego) lub inne łagodniejsze stany zapalne od poważniejszych stanów zapalnych i chorób jelit np. nieswoistych zapaleń jelit (IBD).
Podczas stanu zapalnego jelit większa liczba leukocytów przedostaje się do światła jelita, przez co zwiększa się też stężenie kalprotektyny w kale. Przy łagodnych schorzeniach to stężenie jest niewielkie, natomiast przy poważnych nieswoistych zapalenie jelit (IBD) może dochodzić do znacznego wzrostu stężenia kalprotektyny. IBD czyli nieswoiste zapalenie jelit to grupa poważnych chorób, w której dochodzi do rozszczelnienia bariery jelitowej (rozluźnienie ścisłych połączeń między enterocytami). Wtedy do światła jelit przenika więcej leukocytów i stąd wzrasta stężenie kalprotektyny. To stężenie może wzrastać także przy nowotworach jelit i innych poważnych schorzeniach, dlatego nie powinno się bagatelizować nieprawidłowego wyniku i postępować zgodnie ze wskazaniami lekarza.

Kalprotektyna - normy

U zdrowych osób kalprotektyna wykrywana jest tylko w śladowych ilościach.

• Wynik <50 μg/g - oznacza wynik prawidłowy, a dolegliwości mogą wynikać np. z zespołu jelita drażliwego
• Wynik pomiędzy 50 a 150 μg/g - jest to wynik lekko dodatni, wskazana jest oczywiscie konsultacja z lekarze, warto powtórzyć badanie po kilku tygodniach i obserwować stan. W tym przedziale mogą też mieścić się wyniki osób cierpiących z powodu stanów zapalnych jelit o podłożu bakteryjnym, pasożytniczym ale też powodowanych przez nietolerancje pokarmowe (np. celiakię) i alergie pokarmowe (głównie u dzieci) - wykazano m.in. podwyższone stężenie kalprotektyny w kale u dzieci z alergią na białka mleka krowiego. 
• Wynik powyżej 150 μg/g - dodatni - wskazuje na istniejący stan zapalny w obrębie jelit - może być spowodowany poważnymi schorzeniami, trzeba wykonać dodatkowe badania diagnostyczne, żeby ustalić konkretną przyczynę i wdrożyć leczenie. 

Uwaga - U dzieci normy mogą być nieco inne, szczególnie u niemowląt, u których śluzówka jelita nie jest w pełni dojrzała. Niektóre laboratoria nie wykonują badań u dzieci poniżej 4 lat, ponieważ wyniki mogą być niewiarygodne. Dlatego jeśli kalprotektyna jest badana u dziecka, a wynik będzie bardzo wysoki nie martwcie się na zapas - trzeba po prostu skonsultować się z dobrym lekarzem (najlepiej gastroenterologiem). U dzieci i niemowląt z alergią często występuje silne podrażnienie jelit (pojawia się śluz, czasem nawet nitki krwi) - wtedy zazwyczaj kalprotektyna będzie podwyższona, odzwierciedlając reakcję zapalną jelita, jednak nie musi oznaczać poważniejszych chorób. Jeśli po wprowadzeniu diety eliminacyjnej stan jelit się poprawi, wynik także powinien być lepszy po pewnym czasie.

Główne wskazania do testu

Najczęstsze wskazania do badania kalprotektyny w kale to objawy ze strony przewodu pokarmowego takie jak nawracające biegunki, krew lub śluz w kale, bóle brzucha lub spadek apetytu. Badanie może być przydatne przy diagnostyce takich schorzeń jak:

• podejrzenie choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
• stany zapalne jelit
• odróżnienie IBD (nieswoiste zapalenie jelit) od IBS (zespół jelita drażliwego)

Kalprotektyna przy alergii

Dotychczas nie przeprowadzono zbyt wielu badań, które by potwierdzałyby korzyści z badania poziomu kalprotektyny przy alergii pokarmowej. Znalazłam jednak ciekawe publikacje, które wskazują, że kalprotektyna jest podwyższona u dzieci z alergią na białka mleka krowiego, zarówno w przypadku alergii IgE-zależnej jak i IgE-niezależnej. Natomiast po zastosowaniu diety eliminacyjnej (bez białek mleka krowiego) poziom kalprotektyny u badanych dzieci znacznie spadał - co wskazuje że stan jelit ulegał poprawie w wyniku zastosowania diety eliminacyjnej. Co ciekawe, poziom kalprotektyny był znacznie wyższy u niemowląt z alergią IgE-niezależną i u nich też spadek stężenia kalprotektyny w kale był większy w wyniku zastosowania diety eliminacyjnej.

Kalprotektyna przy celakii

Dane dotyczące badania stężenia kalprotektyny przy celiakii (nietolerancji glutenu) są dość ograniczone. Ponieważ jednak nieleczona celiakia powoduje stan zapalny jelita, jej poziom może ulegać podwyższeniu. Nie jest to jednak podstawowe badanie w celiakii, jednak może być zlecane uzupełniająco do innych podstawowych badań wykrywających celiakię.

Czy badanie stężenia kalprotektyny w kale jest wiarygodne?

Badanie jest bezinwazyjne, potrzebna jest tylko próbka kału. W przypadku kalprotektyny zazwyczaj wystarczy jedno badanie, ponieważ jej poziom w kale nie ulega wahaniom w ciągu dnia, a dodatkowo utrzymuje się w próbce przez kilka dni. Zatem wystarczy jedna próbka, żeby potwierdzić że wynik jest miarodajny. Trzeba zapoznać się wytycznymi danego laboratorium dotyczącymi sposobu pobrania i dostarczenia próbki, tak żeby zachować wiarygodność wyniku.
Trzeba pamiętać, że badania u małych dzieci może być niewiarygodne, a wysoki wynik nie musi oznaczać u nich poważnego stanu zapalnego. Dlatego najlepiej konsultować zasadność wykonania badania u dzieci z lekarzem lub z danym laboratorium.

Gdzie można wykonać test na kalprotektynę?

Obecnie to badanie jest dostępne w większości laboratoriów, w niektórych także w formie wysyłkowej. Niestety zazwyczaj nie jest refundowane przez NFZ i koszt wynosi ok 150zł. Skierowanie na NFZ może dać gastroenterolog/gastrolog.
Badanie stężenia kalprotektyny jest rekomendowane przez NICE (brytyjski National Institute for Health and Excellence) u osób u których po raz pierwszy pojawiły się objawy ze strony przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach może ono być wystarczające i pozwala uniknąć kolonoskopii.

Badania i jego wynik należy oczywiście zawsze konsultować z lekarzem.